Emekli ve asgari ücret için geri sayım; Kriter karnabahar endeksi olsun

Bu yazıyı aslında aylık enflasyonun açıklandığı günlerde yazacaktım ama araya önemli gündem konuları girince ötelemek zorunda kaldım. Pazara gidip fiyatları bir de kendi gözlerimle görünce yazmak zorunlu hale geldi.

İsabetli de oldu. Haber sitelerinin bugünlerdeki gündemi enflasyon, asgari ücret ve emeklilere yapılacak zamlarla ilgili. Konu milyonlarca insanı ilgilendirdiği için dikkat çekmeye devam ediyor. Bazı internet siteleri de ortada hiçbir gelişme olmamasına rağmen ilgi çekeceğini bildiği için sürekli bu konuları ön plana çıkarmaya devam ediyor.

Gelelim işin özüne;

Asgari ücret maratonu için geri sayım başladı. İşçi ve işveren temsilcileri aralık ayında toplantılara başlayacak. Asgari ücretin belirlenmesinde yılsonu enflasyon rakamı kritik önem taşırken, ücretlerin belirlenmesinde ‘hedef enflasyon’ tartışmaları devam ediyor. Buraya bir parantez açmak istiyorum. Son yıllarda hedef enflasyonun tuttuğunu henüz görmedim. Merkez Bankası yılbaşında açıklıyor ve iki-üç ayda bir revize ediyor.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Veda Işıkhan, her zamanki gibi umutlu konuşuyor. ‘Herkesin mutabık kaldığı bir tutarda uzlaşılacağını ümit ediyoruz’ sözleriyle görüşme maratonunun gerginliğini azaltmaya çalışırken, Muhalefet partileri de beklentilerini açıklıyor.

Senaryolara göre, piyasaların beklentisi yüzde 25-30 artış. Yabancı kuruluşların beklentisi de bu yönde. Bu senaryo gerçekleşirse asgari ücret 22-23 bin lira civarına çıkacak.

CHP asgari ücretin 30, İYİ Parti 28, Yeniden Refah 35, Gelecek Partisi de 33 bin lira olması gerektiğini açıklamıştı.

Emeklilere gelince;

Ekim ayı ile birlikte dört aylık enflasyon ortaya çıktı. Temmuz, ağustos, eylül ve ekim aylarında toplam enflasyon yüzde 12,06 olarak hesaplanırken, Merkez Bankası, kasım ayı piyasa katılımcıları anketinin sonuçları ise yeni hesaplamaya neden oldu. Katılımcıların yıl sonu enflasyon beklentisi yüzde 44,11'den yüzde 44,81'e, kasım ayı enflasyon beklentisi yüzde 2,01, aralık ayı ise 1,67 olarak belirlendi. Piyasa katılımcılarının kasım ve aralık beklentileri göz önüne alındığında 6 aylık enflasyon yüzde 16,22 olarak hesaplandı ve eğer hükümet refah payı eklemezse emekli maaşı artışı bu oranda gerçekleşecek.

Bunlar genel veriler ışığındaki projeksiyonlar. Bir de vatandaşın yaşadığı gerçekler var. TÜİK, ekim ayına ilişkin enflasyon verilerine göre, Yıllık enflasyon 48,58 olurken, zam şampiyonu ise 'taze sebze' oldu.

Pazarda bunun yansımasını çok daha yüksek fiyatlarda görüyorsunuz. Domates, patlıcan ve kabağın kilogram fiyatı 70-100 lira arasında. Biber ise 100 lirayı aştı. Salatalık muzla yarışıyor. Hatta geçti bile. Hadi domates, patlıcan, kabak, salatalık yaz sebzeleri. Tarla ürünleri yerini seralara bırakınca fiyat artışı normal. Peki karnabahara ne demeli. Bildiğimiz sonbahar-kış sebzesi orta boyunun fiyatı 100 lira.

PAZARCININ ÖNERİSİ VE BİG MAC ENDEKSİ

Fiyatlardan yakınmam üzerine uzun yıllardır tanıdığım pazarcıdan hiç beklemediğim bir yanıt ve kriter önerisi geldi. Onun sözleri üzerine aklıma The Economist dergisi tarafından 1986 yılında oluşturulan ve adını McDonald’s restoranlarında satılan bir burgerden alan Big Mac endeksi geldi.

Önce onu anlatayım;

Farklı ülkelerdeki para birimlerinin değerlerini karşılaştırmak amacıyla kullanılan bir yöntem olan Big Mac endeksi, tüm dünyada aynı standartta satılan bir burgerin fiyatlarından yola çıkarak ülkelerin para birimlerinin ABD dolarına kıyasla değerini tespit etmek için kullanılıyor.

Endeks Satın Alma Gücü Paritesi teorisine göre, uzun vadede döviz kurlarının herhangi iki ülkedeki aynı mal ve hizmet sepetinin (bu durumda bir burger) fiyatlarını eşitleyecek orana doğru hareket etmesi gerektiği fikrine dayanarak oluşturulmuş.

Endeks hesaplanırken Big Mac fiyatları ülkelerin kendi para birimleri cinsinden birbirine oranlanır. Örneğin ABD’de 5 dolar olan Big Mac fiyatı, Türkiye’de 75 TL ise bu durum arada 15 kat fark olduğuna işaret eder. Elde edilen fiyat oranı güncel Dolar /TL döviz kuru ile kıyaslandığında, kur değerinin olması gerekenden daha yüksek veya düşük seviyede olup olmadığı sonucuna varılabilir.

Her yıl güncellenen Big Mac endeksi ekonomik gelişmelerin gerçek hayata yansımalarını göstermesi açısından faydalı bir göstergedir.

Bu hesabı ücretler konusunda yaparsak zaten sınıfta kalıyoruz. Yani ABD’deki bir işçinin saat ücreti ile aldığı hamburgeri biz ancak bir gün çalışarak alabiliyoruz.

Pazarcının önerisi ise maaşların başta sebze ve meyve olmak üzere gıda artış oranına göre belirlenmesi. ENAG’ın rakamlarını dikkate almayan ve sadece TÜİK rakamları üzerinden konuşan yetkililer bu öneriyi dikkate alırlar mı bilmiyorum ama bildiğim 3 bin lira emekli maaşı alırken, bir karnabahar 3 liraydı. Şimdi 18 bin lira maaş aldığıma göre karnabahara 100 lira ödüyorsam maaşın ne kadar geride kaldığını siz hesaplayın…

İMO’DAN KENTSEL DÖNÜŞÜM ÇALIŞTAYI

Yüzde 70’i fay hatları üzerinde olan Türkiye’de depremin nerede ve ne zaman olacağı belli değil. Dün önce Malatya ardından hiç deprem olacağı tahmin edilmeyen Rize’den sarsıntı haberleri geldi.

Türkiye için deprem en büyük tehdit, hatta kimi uzmanlara göre milli güvenlik sorunu. Depremi önceden tahmin etmek mümkün olmadığına göre, tek kurtuluş yolu, depreme dirençli şehirler inşa etmek.

Kentsel dönüşüme bu yüzden önem atfediliyor ve depreme dirençli şehirlerin yolu da bundan geçiyor.

Bursa da ciddi bir deprem riski altında. Binaların neredeyse yüzde 65’i kaçak ve imara aykırı yapılardan oluşuyor. O yüzden depreme dirençli kent için kentsel dönüşüm Bursa için zorunlu bir ihtiyaç ve hemen harekete geçilmesi gerekiyor.

İnşaat Mühendisleri Odası Bursa Şubesi, kentsel dönüşümü bilimsel mercek altına almak amacıyla 23 Kasım’da Kentsel Dönüşüm Çalıştayı düzenliyor. Çok sayıda bilim insanı ve ilgili bürokratların katılacağı çalıştayın en önemli katılımcılarından biri ise onur konuğu olarak katılacak olan Boğaziçi Üniversitesi’nden Prof. Dr. M. Nuray Aydınoğlu.

İMO Bursa Şube Başkanı Serdar Atilla Erdem, çalıştayda kentsel dönüşümün tüm yönleriyle ele alınacağını ilgili kamu kuruluşları temsilcilerinin de yaptıkları hazırlıkları anlatacağını belirterek, çalıştay sonuçlarının bir bildiri ile kamuoyuna sunulacağını söyledi.