Malulen emeklilik şartları nelerdir? Hangi durumlarda kontrol muayenesi istenir?

Daha önceki yazılarımda maluliyet aylığı hakkında kısa kısa bilgiler vermiştim. Bu haftaki yazımızda maluliyet aylığı hakkında daha detaylı bilgi vermek istiyorum. Kamu görevlilerinin maluliyet durumları başka bir yazının konusu olabilecek kadar geniş olduğu için bu yazımda sadece SSK ve Bağ-kurlu olarak bilinen 5510 sayılı kanunun 4. maddesinin A ve B bendine tabi olanların durumlarını açıklamaya çalışacağım.
En başta belirtmek isterim ki; yaşlılık aylığı şeklinde teknik olarak ifade edilen yani normal yollardan emekli olabilmek için 3 temel şart gereklidir. Bunlar; yaş, sigortalılık süresi ve prim günü şeklindedir. Ancak maluliyet için yaş şartı devreden çıkmaktadır. Geriye kalan iki şartla birlikte malul sayılacak kadar çalışma gücünün kaybedilmiş olması gerekmektedir.
Öncelikle malul olmak ne demek kısaca bu konuyu açıklamakta fayda var. Teknik terimlere boğmadan bu konuyu açıklayacak olursak bir sigortalı çalışma gücünü en az %60 oranında kaybetmesi halinde malul sayılmaktadır. Maluliyete neden olan durum ister iş kazası olsun, ister meslek hastalığı isterse normal bir hastalık olsun her durumda da aynı koşullar geçerlidir. Yeri gelmişken hemen belirtelim ki bir sigortalının maluliyet haklarından faydalanabilmesi için %60'lık çalışma gücü kaybının ilk kez sigortalı çalışmaya başladığı tarihten sonra meydana gelmesi gerekir. Yani doğuştan meydana gelen hastalık veya özürler ile çalışma hayatına atılmadan başına gelebilecek her türlü olay nedeniyle yaşanabilecek maluliyet durumları sosyal güvenlik mevzuatı açısından maluliyet sigortası kapsamına girmemektedir. Çalışma hayatına atılmadan önce en az %40 ve fazla derecede engel hali bulunanlar için özel şartları olan yaşlılık aylığı bağlanabilmektedir. Bu konuyu daha önceki yazılarımızda anlatmıştık. Maluliyet kararının alınabilmesi için çalışanın kendi talebine veya işverenin talebine istinaden öncelikle SGK tarafından bir hastaneye sevk düzenlenmesi gerekmektedir. Sevk sonrası hastane tarafından sağlık kurulu raporu düzenlenerek SGK Bölge Sağlık Kurulu'na gönderilmektedir. Bölge sağlık kurulu tarafından rapor ve eklerinin incelenmesi sonucunda kişinin malul olup olmadığı kararı verilmektedir. Bu karara itiraz Yüksek Sağlık Kurulu'na yapılabilmektedir. Yüksek Sağlık Kurulu kararları kesindir. Ancak bu aşamadan sonra iş mahkemesine dava açılabilmektedir. İş mahkemesi de çoğunlukla adli tıp kurumundan inceleme talep etmekte ve adli tıp kurumunun raporları doğrultusunda karar vermektedir.
Maluliyet kavramını genel olarak açıkladıktan sonra gerekli olan diğer iki şarta bakalım. Birincisi; en az 1800 gün prim olması şartıdır. Prim sayısı eksik olanlar, askerlik veya doğum borçlanması gibi mümkün olan süreleri borçlanma yaparak eksik olan günlerini tamamlayabilirler. Bir sigortalının 1300 gün primi olduğunu varsayalım. Bu kişi maluliyet sevki talep etmeden önce 540 gün askerlik borçlanması yaparak prim gün sayısını 1800'e tamamlayabilir. Yine bir başka örnekte 1100 günü bulunan bir kadın sigortalı, bir çocuğundan dolayı 720 gün doğum borçlanması yaparak gün sayısını 1800'e tamamlayarak maluliyet başvurusunda bulunabilir. Bu örnekler çoğaltılabilir.
İkinci şartımız ise sigortalılık süresidir. Gerekli olan asgari sigortalılık süresi en az 10 yıldır. Bu süre işe ilk giriş tarihine göre hesaplanır. Yani en son çalıştığı işyerinde geçen süre değil ilk sigortalılık süresi başlangıç kabul edilir. Arada boşta geçen süreler de sigortalılık süresinden düşülmez. Örneğin 01.05.2009 tarihinde ilk sigortalı olan bir kişi 01.02.2013-31.12.2014 tarihleri arasında boşta olsa bile 10 yıllık sigortalılık süresini 01.05.2019 tarihinde tamamlamaktadır. Bu 10 yıllık süre ile ilgili istisnai bir durum söz konusudur. Maluliyet durumu başkasının bakımına muhtaç derecede ise 10 yıllık sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 günle malulen emekli işlemi yapılabilir.
Artık bu şartlar tamamlandıktan sonra sigortalının çalıştığı işyerinden ayrılması veya işyerini kapatması/devretmesi gerekecektir. Bu işlemler yapıldıktan sonra yazılı olarak kendisine aylık bağlanması için SGK'dan yazılı istekte bulunacaktır. İşten ayrılma veya işyerini kapatma durumu sevk tarihinden önce değil aylık başvurusu yapmadan önce gereklidir. Sevk tarihi ile aylık başvurusu arasında birkaç aylık süre geçebilir o yüzden sevk talep edilirken işten ayrılmaya veya işyerini kapatmaya gerek yoktur. İlave olarak belirtmek isterim ki Bağ-kurlu olanların aylık bağlama işlemlerinin tamamlanabilmesi için prim borçlarının da ödenmiş olması gerekir. Maluliyet aylığında da normal aylıklarda olduğu gibi en düşük emekli aylığı 1500 TL şeklindedir.
Bazı maluliyet durumları geçici rahatsızlıklara bağlı olabiliyor veya maluliyet kararına neden olan hastalık zamanla iyileşme göstererek maluliyet oranını değiştirebiliyor. Bu durumlar için maluliyet aylığı belirli süreyle bağlanmakta ve sürenin bitimine yaklaşıldığında sigortalıdan kontrol muayenesi talep edilmektedir. Kontrol muayenesi sonrasında bazı durumlarda maluliyet tamamen sona ermekte ve kişiye çalışabilir raporu düzenlenebilmektedir.
Bazen de hastalık daha da kötüleşip maluliyet oranını artırabilmektedir. Kontrol muayene süresi hastalık durumuna göre farklılık gösterebilmektedir. Genel olarak birer yıllık kontrol muayene tarihi belirlenebilmektedir. Hastalığın iyileşme ihtimali ortadan kalkmışsa artık kontrol muayenesi olmayan son kesin maluliyet aylığı bağlanmaktadır. Tamamen iyileşirse bu kez bağlanan maluliyet aylığı kesilmektedir. Maluliyet aylığı alan birisi için bir ihbar, şikâyet durumunda veya SGK tarafından şüpheli bir durum olduğu düşünülürse yeniden başka bir hastanede kontrol muayenesi yapılması istenebilir.

OKUYUCU SORULARI

Soru: Sürekli iş göremezlik geliri alıyorum. Çalışmaya devam ettim ancak rahatsızlığım arttığı için artık çalışamıyorum. Maluliyete başvurabilir miyim? Her iki maaşı da alabilir miyim? (Güven ORDULU)

Cevap: En az 10 yıllık sigortalılık ve 1800 gün şartlarıyla birlikte en az %60 oranında çalışma gücü kaybınız söz konusu ise ve SGK Bölge Sağlık Kurulu kararıyla maluliyetinize karar verilirse sürekli iş göremezlik geliri ile birlikte maluliyet aylığı hakkınız da bulunmaktadır. Ancak fazla olanın tamamını az olanın yarısını alabilirsiniz. Örneğin 1800 TL maluliyet aylığı 1400 TL sürekli iş göremezlik geliri varsa maluliyet aylığını 1800 TL yi tam olarak, sürekli iş göremezlik gelirini 700 TL yarım olarak alabilirsiniz.

Soru: Okul aile birliğinde eylül-haziran arası 9 aylık dönemlerde işçi olarak çalışmaktayım. Yıllık izin kullanamıyorum. İzin hakkım yok mu? (S. OCAK)

Cevap: İş sözleşmeniz eylülde başlayıp haziranda sona erdiğinden yıllık izin için yasal şart olan bir yıllık süreyi tamamlayamadığınız için yıllık izin hakkınız bulunmamaktadır.

EMEKLİLİK HESAPLAMA

Soru: 01.03.1997 tarihinden beri aralıksız tarım sigortası yatırıyorum. Prim günüm 3600'ü geçmiştir. Hâlâ prim yatıracak mıyım? 01.07.1966 doğumluyum. Ne zaman emekli olabilirim. (Sıddık POLAT)

Cevap: Sizin emeklilik şartlarınız 15 yıl 3600 gün 55 yaş şeklindedir. Yaşınızın dolacağı 01.07.2021 tarihinde emekli olabilirsiniz. Prim gününüz dolduğu için isterseniz bundan sonra prim yatırmayabilirsiniz. Sigortanızı durdurmak için SGK ya dilekçe ile başvurmanız gerekir.