Turkuaz Kart nedir? Çalışma ve Sosyal Güvenlik Mevzuatı açısından hangi hakları sağlar?

Çalışma hayatımıza Uluslararası İş Kanunu ile giren Turkuaz Kart ile önceden beri uygulanmakta olan Mavi Kart'ın çok sık karıştırıldığını gözlemliyoruz. Bu kartlar ile getirilen uygulamaların tanımının yapılmasının, bu kavramları doğru zeminde anlamamız için önemli olduğunu düşünüyorum. Bu haftaki yazımızda kavram karmaşasına yol açan bu kartlardan Turkuaz Kart'ın detaylı incelemesine yer vereceğiz, haftaya ise mavi kart ile ilgili düzenlemeyi açıklamaya çalışacağız. Uluslararası iş gücü kanununun 11. maddesinde yer alan Turkuaz Kart belli şartları yerine getiren yabancılara verilen bir izin belgesidir. Mavi Kart ise, Türk vatandaşlığı hakkını doğumla elde etmiş ancak daha sonra çıkma izni ile vatandaşlıktan ayrılan kişilere verilmektedir.
Yabancıların ülkemizde çalışabilmesi ancak çalışma izni almasıyla mümkündür. Çalışma izni, bir işveren emrinde hizmet akdine tabi olarak çalışacaklar için işvereni tarafından elektronik ortamda yapılan başvuru ile alınmaktadır. Kendi nam ve hesabına çalışacaklar ise çalışma izni başvurusunu bizzat kendisi yapmaktadır. Ancak bazı şartlarda yabancı uyruklu kişilere, Türkiye'de süresiz çalışma hakkı ile birlikte mevzuat hükümlerine göre eş ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına ikamet hakkı tanınmaktadır. Bu izin belgesine Turkuaz Kart denilmektedir. Yabancı kişi, bu kart ile vatandaşlık hakkı almadan süresiz çalışma hakkı ve ikamet hakkı elde etmektedir. Böylece yabancı kişinin her yeni işe girdiğinde tekrar çalışma izni başvurusu yapılmasına da gerek kalmamaktadır. Tabii Turkuaz Kart bu imkânları sağlamakla birlikte her isteyenin kolaylıkla alabileceği bir belge değildir. Turkuaz Kart almak için asgari koşulların yerine getirilmiş olması gerekmektedir. Her ne kadar süresiz çalışma izni verilmiş olsa da kuralların ihlal edilmesi veya suiistimal edilmesi halinde belge iptal edilir.
6735 sayılı Uluslararası İş Gücü Kanunu'na göre Turkuaz Kart ülkemizin sosyal ve ekonomik gelişimine katkı sağlayacağı düşünülen kişilere verilmektedir. Aşağıda sayılan yabancılar bu kategoride değerlendirilmektedir.
1-Eğitim düzeyi, ücreti, mesleki bilgisi ve deneyimi, bilim ve teknolojiye katkısı ve benzeri nitelikleri itibarıyla yüksek nitelikli işgücü olarak değerlendirilenlere,
2-Yatırım veya ihracat düzeyi, sağlayacağı istihdamın büyüklüğü, bilimsel ve teknolojik gelişmeye yaptığı katkı ve benzeri özellikleri itibarıyla yüksek nitelikli yatırımcı olarak değerlendirilenlere,
3-Bilimsel ve teknolojik gelişmeye katkı sağlayan veya bilim, sanayi ve teknoloji alanlarında uluslararası düzeyde ülke menfaatleri açısından stratejik kabul edilen çalışmalar ve araştırmalar yapan bilim insanı veya araştırmacılara,
4-Kültürel, sanatsal veya sportif faaliyetler açısından uluslararası düzeyde başarılı olanlara,
5-Türkiye'nin veya Türk kültürünün uluslararası tanınırlığına veya tanıtımına katkı sağlayan ve Türkiye'nin milli menfaatlerine ilişkin hususlarda uluslararası düzeyde faaliyette bulunan, yabancılara verilebilmektedir.
Başvurusunu diğer kanunlarda Türk vatandaşlarına hasredilen iş ve meslekler için yapanlar, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından Türkiye'de çalışmasında sakınca görülen yabancılar, yabancı istihdam edilmesine ilişkin gerekçesi yeterli görülmeyenler ile uluslararası işgücü politikasına uygun olmayan başvurular reddedilmektedir.
Geçici koruma statüsünde olan yabancılara Turkuaz Kart verilmediğini, kapsam dışında olduklarını hatırlatmakta fayda var. Sosyal Güvenlik mevzuatı açısından Turkuaz Kart sahipleri birkaç temel farklılık dışında Türk vatandaşları ile aynı uygulamaya tabidirler. Bu kişiler açısından ikili sosyal güvenlik sözleşmelerindeki hükümler saklı kalmak kaydıyla sigortalılık, emeklilik ve sağlık hakkı konularında herhangi bir fark bulunmamaktadır. Türk vatandaşları ile Turkuaz Kart sahibi yabancıların tabi olduğu hükümler açısından en temel iki farklılık ise, bu kişilerin isteğe bağlı sigortalı olamamaları ve yurtdışı borçlanması yapamamalarıdır. Ayrıca Turkuaz Kart, kanunda belirtilen hükümlere aykırı olarak çalışılması, kayıt dışı çalışmanın veya en az bir yıl kesintisiz bir şekilde çalışılmadığının tespit edilmesi halinde iptal edilmektedir.

OKUYUCU SORULARI

SORU: İşyerimizin 2018 Aralık ayına ilişkin aylık prim ve hizmet belgesini süresinde eksik hususlar olduğunu anladık. Ek bildirge vermek istiyorum ama denetime gönderildiği ifade edildi doğru mudur?
(Mahir BİLGE)

CEVAP: Geç verilen aylık prim ve hizmet belgelerinin tamamı denetime gönderilmemektedir. Öncelikle 3 aylık bir süre içerisinde ek belge verilip verilmediğine bakılmaktadır. Daha sonra ek belgede ismi olanların işe giriş bildirgelerinin zamanında verilip verilmediği kontrol edilmektedir. Geçen yılın aralık ayı için vereceğiniz belge için 3 aylık süre geçmediğinden işe giriş bildirgeleri de süresinde ise denetime gerek duyulmadan işleme alınacaktır.

SORU: 1989 yılında zorunlu göç nedeniyle Bulgaristan'dan Türkiye'ye geldim. Bu kapsamda 150 gün kadar SSK'ya tabi olarak 1990 yılında çalışmalarım var. 1991 yılında geri dönüm 2000 yılına kadar Bulgaristan'da çalışıp Türkiye' ye kesin dönüş yaptım. 2002 yılında Türk vatandaşı oldum. Bulgaristan'da çalışmalarımı yurtdışı borçlanması yapıp ödemem mümkün müdür?
(Behcet ALİMOĞLU)

CEVAP: 3201 sayılı kanuna eklenen geçici 6. maddeyle zorunlu göçe tabi tutulduktan sonra Türk vatandaşlığına geçenlere geldikleri ülkedeki hizmetlerini borçlanma imkânı verilmiştir. Bu nedenle 1991-2000 yılları arasındaki yurtdışı çalışmanızı borçlanabilirsiniz.

SORU: İşverenim 3 yıldır çalıştığım işimde verim düşüklüğünü gerekçe göstererek işime son verdi. İşe iade davası açabilir miyim? (Cemalettin BAŞARAN)

CEVAP: İşe iade davası açılabilmesi için işyerinde en az 30 işçi çalışıyor olmalıdır. Belirsiz süreli iş sözleşmesi yapılmış olmalı ve sürekli bir iş söz konusu olmalıdır. Mevsimlik iş veya belirli süreli iş sözleşmesi varsa dava açılamaz. İş akdinin feshinden itibaren bir ay içinde gerekli şartlar oluşmuşsa dava açabilirsiniz.

EMEKLİLİK HESAPLAMA

SORU: % 45 oranında engelim nedeniyle vergi indiriminden faydalanıyorum. 2004 yılında ilk kez sigortalı oldum. 4250 prim günüm var. 1985 doğumluyum. Ne zaman emekli olabilirim? n (Feyzuallah ÇİÇEK)

CEVAP: Engel oranınıza göre, 20 yıl 4400 gün şartlarını sağladığınızda emekli olabilirsiniz. Engel oranınız değişirse emeklilik şartlarınız da değişir. 150 gün prim eksiğinizi tamamladıktan sonra 20 yıl şartının dolduğu 2024 yılında emekli olabilirsiniz.